Op de fiets door Middag-Humsterland

De streek Middag-Humsterland in de noordelijkste provincie van ons land die direct ten noordwesten van de stad Groningen ligt, is een onbekend maar heel bijzonder stukje Nederland. Dit gebied bestaat uit een stuk of acht dorpen en is misschien wel het oudste cultuurlandschap van Europa. In deze post lees je waarom Middag-Humsterland zo’n mooi gebied is en hoe je een bezoekje het beste kunt plannen.

Het oudste cultuurlandschap van Europa

Maar weinig Nederlanders kennen Middag-Humsterland. Zelfs in mijn vroegere thuisstad Groningen (waar Middag-Humsterland in de spreekwoordelijke achtertuin ligt) krijg je vaak vragende blikken als je deze naam noemt. Dat is best vreemd, want volgens veel historici is Middag-Humsterland het oudste cultuurlandschap van Nederland en volgens sommigen zelfs van Europa. Om die reden heeft Nederland de streek tot Nationaal Landschap benoemd en zelfs als kandidaat voor de UNESCO-werelderfgoedlijst voorgedragen. Het moet daarom wel een heel bijzonder stukje Nederland zijn. Hoe zit dat precies?

Zo’n 10.000 jaar geleden eindigde de laatste ijstijd. Door het smelten van het ijs steeg de zeespiegel enorm en ontstond de huidige Noordzee. Door de tijd heen ging dit steeds sneller, en veranderden veel oude rivierdalen in wat nu het noorden van de provincies Friesland en Groningen is, in een getijdengebied dat vergelijkbaar is met de huidige Waddenzee. Net zoals de huidige Waddenzee waren er dus diepe geulen die altijd onder water stonden, vlaktes die bij hoogwater onder water lopen en bij laagwater droogvallen (het wad) en ook eilanden die altijd droogliggen. Middag en Humsterland waren twee van deze eilanden.

Toen de zeespiegel verder steeg, liepen ook deze eilanden steeds vaker onder. Op Middag en Humsterland leefden toen al mensen, en die wilden natuurlijk niet om de haverklap natte voeten krijgen. Dijken bouwen kon men tot ongeveer het jaar 1200 niet, dus moest men een andere oplossing bedenken. Die oplossing vond men door met aarde en afval kunstmatige heuvels aan te leggen op de hoogste plekken van het eiland. Op deze heuvels, die terpen (of, zoals in Groningen, wierden) worden genoemd, ging men wonen. Men begon met het aanleggen van wierden rond 500 voor Christus. Deze heuvels zijn nu nog steeds in het landschap te herkennen, als de dorpskernen van de dorpen van Middag-Humsterland. Vanaf het moment dat dijkenbouw werd uitgevonden, werd de Groningse kust steeds verder ingedijkt waardoor Middag-Humsterland nu een aardig stukje landinwaarts ligt en van de zee weinig meer te merken is.

Maar wacht eens even? Er wonen in Nederland toch al veel eerder mensen dan in 500 voor Christus? De hunebedbouwers bijvoorbeeld? Laat staan in Europa; de oude Grieken hadden er al meerdere bloeiperioden opzitten. Dat klopt allemaal, maar voor zover bekend waren geen van deze volkeren bezig om hun eigen land te creëren door het landschap naar hun wensen aan te passen. Dat is de reden waarom we Middag-Humsterland het oudste cultuurlandschap van Europa kunnen noemen. Daar zou best wat meer aandacht voor mogen zijn!

Bezienswaardigheden in Middag-Humsterland

De geschiedenis van Middag-Humsterland is dus op z’n minst uniek te noemen. Maar wat valt daar nu nog van terug te zien? En waarom is dat de moeite van een bezoekje waard?

Allereerst heb je het landschap. Op het eerste gezicht is dit een behoorlijk klassiek Hollands landschap: uitgestrekte weilanden met koeien en af en toe een akker met graan .Dat is op de heerlijke rust na, niet per se heel bijzonder. Maar wie goed kijkt kan de oude zeearmen, rivierbeddingen en eilanden nog steeds terug herkennen in het landschap. Waaraan dan precies? Nou, bijvoorbeeld aan de op het eerste gezicht nodeloos kronkelende weggetjes en slootjes. Dikke kans dat je in een oude zeearm rijdt wanneer je dat ziet. Wanneer je zo’n referentie hebt, kun je al veel meer zien: de dorpen liggen in rijtjes naast elkaar en bomen vind je vooral tussen de oude dorpjes in, op diezelfde lijn.

Tot dusver is dat allemaal vooral interessant wanneer je een speciale interesse in het landschap hebt. Toch is Middag-Humsterland ook de moeite voor mensen die hier geen speciale interesse in hebben. Dat komt door de prachtige oude dorpjes, die een heel authentieke sfeer uitademen. Vrijwel zonder uitzondering bestaan ze uit een schattig oud kerkje op de terp, waar omheen dan cirkels met oude boerderijen zijn gebouwd. De dorpjes waar het om gaat zijn:

Aduard (Middag)
Farmsum (Middag)
Oostum (Middag)
Feerwerd (Middag)
Garnwerd (Middag)
Ezinge (Middag)
Niehove (Humsterland)
Oldehove (Humsterland)
Saaksum (Humsterland)

Al deze dorpjes zijn in min of meerdere mate bezienswaardig, maar ze zijn ook behoorlijk vergelijkbaar. Ze allemaal bezoeken is daarom misschien niet wat je wil (al is het goed te doen; ze liggen immers in lijnopstelling) als je vanuit Groningen een dagje op pad gaat. De mooiste plekjes vind ik persoonlijk:

Het abdijmuseum van Aduard;
De wierde van Ezinge; een kerkje met een heel oude begraafplaats vanwaar je een wijds uitzicht op de omgeving hebt;
Het dorpscentrum van Garnwerd, met zijn pittoreske straatjes en sfeervolle huisjes. In Garnwerd ligt de smalste voor auto’s berijdbare straat van Nederland!
De Allersmaborg, een prachtig oud landhuis ten noordoosten van Ezinge;
Het perfect bewaard gebleven wierdedorpje Niehove is misschien wel het mooiste plekje van Middag-Humsterland, zo niet de provincie Groningen.

Hoe bezoek je Middag-Humsterland?

Wil je dit unieke gebied in het hoge Noorden van ons land wel eens met eigen ogen zien? Het is even reizen voor de meesten (al zijn wij reiseigenwijzen wel wat gewend, waarschijnlijk), maar dat is een mooi excuus om er maar gelijk een heel weekendje Groningen van te maken. Vanuit Groningen kun je per auto of per fiets vervolgens een rondritje maken door Middag-Humsterland. Een andere optie heb je eigenlijk ook niet; de dorpjes zijn dermate klein dat er geen of nauweljiks bussen naartoe rijden. Het combineren van meerdere dorpjes in de streek is al helemaal uitgesloten met het ov. Per fiets of per auto is een rondje langs de highlights van Middag-Humsterland vanuit Groningen zo’n 45 kilometer.

Vind je dat iets te ver fietsen? Koop dan een Dagkaart Fiets van Arriva en neem je fiets mee in de trein naar Sauwerd. Fiets de route vanaf daar, maar sla Aduard over en fiets in plaats daarvan naar Zuidhorn. Stap daar weer in de trein naar Groningen, en je tocht is met 20 kilometer ingekort. Hieronder zie je twee overzichtskaarten van de route, steeds startend in de stad Groningen.

Route per trein en fiets door Middag-Humsterland

Als je niet over je eigen fiets beschikt, dan zijn er in Groningen legio mogelijkheden om er eentje te huren. Een ov-fiets is ook een heel goede optie.